د تکریت نا ویل شوې کیسې:
د داعش له خوا د اشغال او هلته د جرمونو وروسته، تکریت د روافضو او د حشدالشعبي لخوا د غچ اخیستلو لپاره یو مهم ځای شو، دا د سنیانو لپاره د سختو او ستونزمنو شرایطو معنی لري، وروسته له هغه چې روافضو د دې مهم او ستراتیژیک جغرافیې کنټرول ترلاسه کړ.
د داعش کړنې داسې وې چې د عراقي اتباعو ترمنځ کرکه، کینه او دښمني رامنځته کړي؛ کله ناکله د سنیانو او روافضو ترمنځ، کله بیا د سُنیانو او یزیدیانو ترمنځ، او همدارنګه د سنیانو او عیسویانو ترمنځ او د داعش دا طریقه هم د تفرقې اچوونکو لپاره په مثبته پایله کې پای ته ورسېده.
د حشد الشعبي ځواکونو او د عراق دولتي ځواکونو لخوا د تکریت ښار نیول د داعش لخوا نیول شویو سیمو په وړاندې د لویو عملیاتو یوه برخه وه، دا پوځي عملیات، که څه هم په ظاهره د داعش له منګولو څخه د تکریت د آزادولو په موخه وو، خو د ښار د سني اوسیدونکو په وړاندې د بشري حقونو د سرغړونو، ظلمونو، جرمونو او فرقه ییز غچ اخیستنې په اړه په پراخه کچه د مستند راپورونو ورسره مل وو.
هغه څه چې د عراق په ښارونو کې د سنیانو په وړاندې د داعش له ماتې وروسته پیښ شول، په حقیقت کې یوه لویه فاجعه او د نه بخښلو وړ ظلم وو، موږ هغه ظلمونه چې پر سنیانو ترسره شوي وو د روافضو مسؤلیت نه ګڼو، بلکې په دې قضیه کې اصلي مجرمین د داعش پلویان او د ابن ملجم پیروان وو.
په دې تړاو لاندې یوه تاریخي او تحلیلي څېړنه وړاندې کوو:
۱: د تکریت د نیولو مقدمه
وروسته له هغه چې داعش په چټکۍ سره د ۲۰۱۴ کال په جون کې د موصل او تکریت په څیر لوی ښارونه ونیول، د عراق حکومت د شیعه ملیشو په مرسته چې د (الحشد الشعبي) په نوم پیژندل کېدې، چې ډېری یې د ایران لخوا ملاتړ او لارښوونه کیده، د دې سیمو د بیرته نیولو لپاره عملیات پیل کړل.
د تکریت د آزادولو عملیات د ۲۰۱۵ کال په مارچ کې د حشدالشعبي، عراقي پوځ او ځینو بهرنیو او امریکایي سلاکارانو په پراخه ګډون سره پیل شول، تکریت د ۲۰۱۵ کال په اپریل کې له داعش څخه بیرته ونیول شو.
۲: د تکریت له نیولو وروسته د حشد الشعبي ظلمونه او جرمونه:
له تکریت څخه د داعش د وتلو وروسته، د حشد الشعبي ځواکونه، ښار ته ننوتل او د ښار د سني اوسیدونکو په وړاندې په پراخو غچ اخیستونکو کړنو تورن شول، چې په لاندې ډول دي:
الف) په سیمه کې اعدامونه او فرقه ییزې وژنې:
د بښنې نړیوال سازمان او د بشري حقونو د څار سازمان راپور ورکړی چې لسګونه سني ملکي وګړي په غیرقانوني ډول نیول شوي، شکنجه شوي او بیا اعدام شوي دي.
د تکریت په شاوخوا سیمو کې، سني وګړي د “داعش سره د همکارۍ” په تور پرته له محاکمې ووژل شول، پداسې حال کې چې ډیری یې له داعش سره هیڅ تړاو نه درلود.
ب) د کورونو ویجاړول او لوټ کول:
د سنيانو سلګونه کورونه وسوځول شول یا بمبار شول، د خلکو شتمنۍ، په شمول د کورنیو سامانونه، موټرونه، بازارونه او جوماتونه، د حشد الشعبي ځواکونو لخوا لوټ شول.
ج) د سُني جوماتونو سوځول:
د ځینو راپورونو له مخې، په تکریت او شاوخوا کلیو کې څو سني جوماتونه سوځول شوي یا په چاودنه کې ویجاړ شوي دي، دا کړنې فرقه ییزې ګڼل کېدې او موخه یې د سیمې سني مذهبه خلک ډارول او بې ځایه کول وو.
د) د بې ځایه شویو کسانو د راستنېدو مخنیوی:
د عملیاتو له پای ته رسېدو وروسته، ځینو سني کورنیو ته اجازه ورنه کړل شوه چې خپلو کورونو ته ستانه شي او د حشد تر کنټرول لاندې سیمې په مؤثره توګه د سنیانو لپاره تړلې او امنیتي سیمې شوې.
۳: د حشد الشعبي ځواکونو د جرمونو په وړاندې غبرګونونه:
داخلي:
• ځینو عراقي سني سیاستوالو، په شمول د اسامه النجیفي، د دې کړنو په کلکه اعتراض وکړ، د عراق په پارلمان کې د حشد د قوماندانانو پر ضد شکایتونه راپورته شول، خو د شیعه ځواکونو د ډېر نفوذ له امله، جدي تعقیب ونه شو.
نړیوال:
نړیوالو بشري سازمانونو لکه Human Rights Watch او Amnesty International د خپلواکو پلټنو غوښتنه وکړه، خو، د عراق حکومت یا دا راپورونه رد کړل یا یې توجیه کړل او په ډیری مواردو کې یې خپلواک تحقیقات بند کړل.
۴: عمومي تحلیل
د حشدالشعبي لخوا د تکریت نیول د دې یوه څرګنده بیلګه وه چې څنګه د داعش ضد عملیات په فرقه ییز او سني ضد انتقام بدل شول، د اوسیدونکو د حقونو د ساتنې او د قانون سره سم د عدالت د پلي کولو پر ځای، ډیری داسې اقدامات ترسره شول چې د مذهبي ویش او سنیانو په مرکزي حکومت باور له لاسه ورکړ.
دغو جرمونو د ځینو سني ځوانانو لپاره لاره هواره کړه چې ډیر افراطي شي او د مخالفو ډلو سره یوځای شي، په سني سیمو کې د حکومت مشروعیت سخت زیانمن شو، ځینې شنونکي دا پیښې په عراق کې د مذهبي تاوتریخوالي د دوام یو له دلیلونو څخه ګڼي.