داعش په ۲۰۱۴م کال ناڅاپه د “اسلامي خلافت” اعلان له لارې ځان ته نړیوال پام را واړاوه. دغه اقدام د ناامنیو، فرقهییز تاوتریخوالي او جګړو په منځ کې د ځینو سیمو د اشغال په نتیجه کې وشو، چې له امله یې په سیمه او نړۍ کې د سترې فتنې بنیاد کېښودل شو.
د داعش د ودې لپاره فرقهيي جګړو، مذهبي تعصب او د سیمې اشغالي حالتونو زمینه برابره کړه. ضعیف دولتونه، بېثباتي، فقر او د خلکو ترمنځ بېباوري د دې ډلې لپاره د نفوذ لاره هواره کړه. همدلته وه چې یوه فکري فتنه په یوه نظامي فاجعه بدله شوه.
فکري انحراف او ایدئولوژیکه فتنه:
داعش د اسلامي مفاهیمو تر نامه لاندې داسې افراطي او وژونکې ایډیولوژي خپره کړه چې له قرآن، سنت او اجماع سره ښکاره ټکر لري. دوی د جهاد، خلافت او حدودو په شان سپېڅلي مفاهیمو ته داسې تعبیر ورکړ چې مشروع اسلامي اصول یې تحریف کړل. د دغې ډلې تبلیغاتي ماشین هڅه وکړه اسلامي مفاهیم له تاریخي، فقهې او اخلاقي چوکاټه وباسي، او پر ځای یې سختدریځه، ظالمانه او غیر انساني افکار عام کړي. دې فکري انحراف د ډېرو ساده مسلمانانو ذهنونه مغشوش کړل او ګڼ ځوانان یې افراط ته کش کړل.
نظامي پراختیا او د فاجعې پیل:
په ۲۰۱۴م کال کې داعش په ناڅاپي توګه د عراق موصل ښار ونیو او له هغې وروسته یې په چټکۍ سره د عراق او سوریې پراخې سیمې تر خپل کنټرول لاندې راوستې. دوی د “خلافت” تر نامه لاندې یو وحشیانه نظام رامنځته کړ چې نهیې قانوني مشروعیت درلود او نه انساني اصولو ته ژمنتیا.
په نیول شویو سیمو کې داعش نه یوازې نظامي مخالفین ووژل، بلکې عام خلک، ښځې، ماشومان، مذهبي اقلیتونه او ټولنیز جوړښتونه یې هم بېرحمانه له منځه یوړل. ایزدي، شیعه او عیسوي ټولنې یې یا تباه کړې، یا یې خلک غلامان کړل. دا حالت یو پراخ بشري ناورین و، چې نړیوال يې اندېښمن کړل.
اقتصادي او ټولنیز عوامل:
د داعش د نفوذ او پراختیا یو لوی عامل اقتصادي ستونزې وې، لکه بېکارۍ، فساد، نابرابري او د تعلیمي نظام نشتوالی. په بېثباتو سیمو کې خلک د ژوند بنسټیزو اړتیاوو ته لاسرسی نه درلود، چې دا وضعیت یې د ناامیدۍ او ناڅاپي بدلون غوښتنې سبب شو.
داعش خلکو ته د ظاهري نظم، مالي مرستو او د “اسلامي عدالت” ژمنې وړاندې کړې، چې ډېر ځوانان او بېوزله طبقات یې د دغو وعدو له امله جذب کړل. دغه ډلې د خپلو هدفونو د لاسته راوړلو لپاره له ټولنیزو نیمګړتیاوو په ښه توګه ګټه پورته کړه.
تبلیغات او رسنۍ:
داعش د ټولنیزو شبکو او عصري ټکنالوژۍ په مرسته خپل پیغام په چټکۍ او پراخه کچه خپور کړ. دوی په ماهرانه توګه ویډیوګانې، عکسونه او پیغامونه جوړول چې ځوانان ځان ته جذب کړي. خو د دې تبلیغاتو اصلي هدف یوازې د معلوماتو شریکول نه و، بلکې د خلکو مغزونه مینځل او د هغوی احساساتي او رواني کنټرول ترلاسه کول وو. دوی د وحشت، قهر او انتقام احساسات هڅول ترڅو خلک د دوی افراطي لارې تعقیب کړي.
د خلافت له ماتې وروسته وضعیت:
په ۲۰۱۷م کال کې د داعش فزیکي خلافت په عراق او سوریه کې سقوط وکړ، خو د هغوی ایدئولوژي او فکر لا هم پاتې دی. دوی په بېلابېلو هېوادونو کې شبکې جوړې کړې او کوچني، خو خونړي بریدونه ترسره کوي. دې ډلې د خپلو هدفونو لپاره لاهم د افراطیت او تاوتریخوالي لار غوره کړې ده، چې د سیمهییزو او نړیوالو امنیت لپاره ستر ګواښ ګڼل کېږي. د دوی پر وړاندې بايد جدي مقابله وشي.
زموږ د ټولنې لپاره درسونه:
محروم او ځوریدلي نسلونه باید د تعلیم، عدالت او مساوي فرصتونو له لارې ځواکمن شي څو له افراطیت څخه وژغورل شي. دا کار د ټولنې د ثبات او سوکالۍ لپاره بنسټیز دی. همدارنګه، د اسلام ریښتینی او معتدل روح باید خلکو ته څرګند شي ترڅو د داعش په څېر ډلو ناوړه تعبیرونه شنډ کړي. افراطي نظریات باید یوازې په نظامي توګه نه، بلکې له فکري او پوهاوي لارې هم له منځه یوړل شي.
زموږ مسئولیت:
موږ باید د داعش او ورته افراطي ډلو فکري بنسټونه په ښکاره ډول وښیو او خلکو ته یې روښانه کړو. د تعلیمي نصاب، علماوو او رسنیو له لارې باید د ټولنې پوهاوی لوړ شي، ځوان نسل باید له هر ډول تشدد او کرکې څخه پاک ذهن ولري، ترڅو د سولې او ثبات لپاره یو مثبت رول ولوبوي.
وخت د شعوري مبارزې دی:
یوازې وسله وال مقابله کافي نه ده؛ دا فتنه باید د پوهې، پوهاوي، اخلاقي ارزښتونو او تربیې له لارې مهار شي. د ټولنې هر غړی باید د دې مبارزې برخه وي ترڅو راتلونکې خوندي کړو.
په پای کې ویلای شو چې داعش یوازې یو جنګي سازمان نه و، بلکې یوه ژوره فکري فتنه وه چې د ټولنې په غفلت، فساد او بېعدالتۍ کې وزېږېدله. دغه ډله د ناورین، ترور او وېرو پراخه لړۍ پیل کړه چې میلیونونه انسانان یې په وژلو، کډوالي او بېځایه کېدو اړ کړل. که نن د دې فتنې د ریښو پر ضد جدي فکر او مبارزه و نه شي، سبا به ورته یا ورته نوې فاجعې بیا رامنځته شي. نو اړینه ده چې د اسلامي ارزښتونو اصلي معنی وپیژندل شي، افراطي نظریات له فکري او ټولنیزو اړخونو شنډ کړل شي، او د عدالت، تعلیم او فرصتونو پراختیا ته جدي پاملرنه وشي ترڅو زموږ ټولنه د داسې ناورینونو څخه په امان پاتې شي.